حج آن طورکه من رفتم (کتاب)حج آن طورکه من رفتم سفرنامه حج سال۱۳۸۶ق/۱۳۴۵ش از شهر قم نوشته علی‌اصغر فقیهی است. انتقاد از تخریب‌های اماکن مذهبی توسط وهابیان، گلایه از وضعیت بقیع و ممنوعیت ورود زنان به قبرستان، معرفی مساجد صدر اسلام و بیان معماری آن، مناسک حج در مکه و بررسی روزنامه‌های عربستان و مواردی دیگر، محتوای این سفرنامه را تشکیل می‌دهد. ۱ - معرفی اجمالی مؤلفنویسنده سفرنامه، علی اصغر فقیهی، نویسنده و پژوهشگر تاریخ، در ۱۳۳۶ق./۱۲۹۶ش.، در قم متولد شد. پدر او ابوالحسن فقیهی (م،۱۳۵۹ق.) در سلک روحانیت بود. فقیهی، دروس دینی را در قم پی گرفت و نزد پدرش و عالمان بزرگ حوزه علمیه قم، از جمله آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی، آیت‌الله العظمی گلپایگانی و امام خمینی (رحمه‌الله) به تحصیل پرداخت. در سال ۱۳۱۵ش.، در دانشکده معقول و منقول تهران، به تحصیل در رشته ادبیات عرب پرداخت. در ۱۳۱۹ش. فارغ التحصیل شد و به قم بازگشت. او در شهر قم، به تدریس و پرورش طلاب و دانش‌آموزان دبیرستان‌های آموزش و پرورش پرداخت و آموزگار دبیرستان حکیم نظامی، و مدتی مدیر آن بود و در برخی مدارس مذهبی قم، مانند مدرسه دین و دانش تدریس می‌کرد. در ۱۳۵۰ش.، پس از بازنشستگی، به تهران رفت و در دبیرستان‌های مذهبی این شهر مشغول به تدریس شد. درسال ۱۳۵۸ش. به قم بازگشت و در ۱۳۸۲ش.، در همین شهر، درگذشت. [۱]
فقیهی معلّم، علی‌اصغر، دیروز و امروز قم، ص۲۱-۲۶، مورخ و قم‌پژوه، به کوشش مهدی سلیمانی آشتیانی، قم، انتشارات نور مطاف، ۱۳۹۰ش.
[۲]
فقیهی معلّم، علی‌اصغر، دیروز و امروز قم، ص۴۲، مورخ و قم‌پژوه، به کوشش مهدی سلیمانی آشتیانی، قم، انتشارات نور مطاف، ۱۳۹۰ش.
از او آثاری در ادبیات و تاریخ بر جای مانده است؛ از جمله کتاب تاریخ و عقاید وهابیان که با مقدمه آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی به چاپ رسیده است. کتاب تاریخ آل بویه، نوشته فقیهی، از منابع مهم پژوهشی خاندان بویه است و چند بار چاپ شده است. ۲ - انگیزه تألیفبه گفته مؤلف انگیزه‌اش از تالیف این کتاب، حادثه اعدام ابوطالب یزدی به سال ۱۳۶۳ق./ ۱۳۲۲ش. در مکه بود که به اتهام اثبات نشده آلوده کردن کعبه رخ داد. [۳]
فقیهی معلّم، علی‌اصغر، دیروز و امروز قم، ص۵۴، مورخ و قم‌پژوه، به کوشش مهدی سلیمانی آشتیانی، قم، انتشارات نور مطاف، ۱۳۹۰ش.
[۴]
فقیهی معلّم، علی‌اصغر، دیروز و امروز قم، ص۵۹، مورخ و قم‌پژوه، به کوشش مهدی سلیمانی آشتیانی، قم، انتشارات نور مطاف، ۱۳۹۰ش.
۳ - آغاز گزارشگزارش سفرنامه، از ۲۱ ذی‌قعده ۱۳۸۶ق/ ۱۲ اسفند ۱۳۴۵ش. آغاز شده است. [۵]
فقیهی، علی‌اصغر، حج آن طورکه من رفتم، ص۴.
در این سفر، کسانی مانند آیت‌الله شریعتمداری و آیت‌الله احمد زنجانی نیز حضور داشته‌اند. [۶]
فقیهی، علی‌اصغر، حج آن طورکه من رفتم، ص۶.
از نظر فقیهی، حج‌گزاران ایرانی تسهیلات و امکانات رفاهی مناسبی داشته‌اند. صفحاتی از سفرنامه به مسیر فرودگاه جده و معاینات پزشکی اختصاص یافته است. [۷]
فقیهی، علی‌اصغر، حج آن طورکه من رفتم، ص۱۰-۱۱.
حج‌گزاران از فرودگاه به مدینة الحاج منتقل شده‌اند که از نظر فقیهی مکانی منحصر به فرد بوده؛ زیرا تنها نقطه‌ای در جهان است که از هر نژاد و هر کشوری، زیر یک سقف، جمع شده‌اند. [۸]
فقیهی، علی‌اصغر، حج آن طورکه من رفتم، ص۱۵.
۴ - گزارش محتوابخشی از سفرنامه، به انتقادهای فقیهی از تخریب‌های وهابیان در اماکن مذهبی و تاریخی حرمین اختصاص یافته است. [۹]
فقیهی، علی‌اصغر، حج آن طورکه من رفتم، ص۵۱-۵۳.
او از وضعیت بقیع گلایه کرده و گفته است که از نظر وهابیان، حضور زنان نیز در قبرستان حرام است. [۱۰]
فقیهی، علی‌اصغر، حج آن طورکه من رفتم، ص۵۴.
او همچنین از مساجد معروف صدر اسلام، مانند مسجد قبا در جنوب غربی مدینه، مسجد قبلتین در شمال غربی مدینه و مسجد فتح که یادگار جنگ خندق و در مرتفعات کوه سلع است، دیدن کرده است و اطلاعات دقیقی از وضع معماری در آن زمان ارائه می‌دهد. [۱۱]
فقیهی، علی‌اصغر، حج آن طورکه من رفتم، ص۵۴-۵۵.
صفحات بسیاری از سفرنامه درباره مناسک حج در مکه است. [۱۲]
فقیهی، علی‌اصغر، حج آن طورکه من رفتم، ص۶۵-۶۹.
به گفته فقیهی، در برخی اماکن مکه، تابلوهایی به زبان فارسی برای راهنمایی حج‌گزاران فارسی‌زبان نصب شده است. [۱۳]
فقیهی، علی‌اصغر، حج آن طورکه من رفتم، ص۸۵.
در منا، برای چادرها، برق‌کشی شده است و فقیهی، فراوانی آب را یکی از امتیازات منا، نسبت به عرفات، دانسته است. [۱۴]
فقیهی، علی‌اصغر، حج آن طورکه من رفتم، ص۹۳.
او از پیشاهنگانی در منا خبر داده که به ماموران دولتی در امور مختلف، همچون راهنمایی مسافران، امور گمشدگان، و رسیدگی به احوال بیماران کمک می‌کرده‌اند. [۱۵]
فقیهی، علی‌اصغر، حج آن طورکه من رفتم، ص۱۰۵.
به گفته فقیهی، چون کتب شیعه در عربستان یافت نمی‌شود، مردم این کشور از شیعیان اطلاعات بسیار کمی دارند و آنان را فاقد فقه و حدیث می‌دانند. [۱۶]
فقیهی، علی‌اصغر، حج آن طورکه من رفتم، ص۴۹.
او در بازدید از غار حرا، با دکتر قره‌گوزلو، که ریاست هیئت پزشکی ایران در عربستان را برعهده داشته، ملاقات می‌کند. به گفته فقیهی، سازمان شیر و خورشید سرخ ایران، همکاری خوبی با هلال احمر عربستان سعودی داشته است. [۱۷]
فقیهی، علی‌اصغر، حج آن طورکه من رفتم، ص۱۱۱-۱۱۲.
از روزنامه‌های عربستان، فقیهی تنها به دو روزنامه البلاد و العکاظ که خود مطالعه کرده است، اشاره می‌کند. [۱۸]
فقیهی، علی‌اصغر، حج آن طورکه من رفتم، ص۱۱۳.
در روزنامه البلاد، از هیئت‌های پزشکی، دینی، اداری از کشورهای گوناگون که در حج آن سال شرکت کرده‌اند، اطلاعاتی آمده که فقیهی آن را بی‌کم و کاست آورده است؛ اما در آن شماره، نامی از هیئت ایرانی به میان نیامده است. [۱۹]
فقیهی، علی‌اصغر، حج آن طورکه من رفتم، ص۱۱۵.
بنا بر آمار روزنامه عکاظ، تعداد افراد شرکت‌کننده در حج آن سال، ۲۲۶/۳۱۶ نفر بوده که به گفته فقیهی، این رقم به اضافه شمار حج‌گزاران بومی عربستان، به بیش از ۲۰۰/۰۰۰/۱ نفر می‌رسیده است. [۲۰]
فقیهی، علی‌اصغر، حج آن طورکه من رفتم، ص۱۱۵-۱۱۸.
حج‌گزاران ایرانی آن سال، ۳۳۴/۳۵ نفر بوده‌اند. [۲۱]
فقیهی، علی‌اصغر، حج آن طورکه من رفتم، ص۱۱۶.
۴۴ تصویر از قبور متبرکه و اماکن مذهبی و تاریخی کشور عربستان و حرمین شریفین ضمیمه این سفرنامه است.این سفرنامه، در انتشارات مطبوعاتی حکمت قم، به سال ۱۳۴۶ش.، در ۱۳۶ صفحه چاپ شده است. ۵ - فهرست منابع(۱) فقیهی معلّم، علی‌اصغر، دیروز و امروز قم، مورخ و قم‌پژوه، به کوشش مهدی سلیمانی آشتیانی، قم، انتشارات نور مطاف، ۱۳۹۰ش. ۶ - پانویس
۷ - منبعدانشنامه حج و حرمین شریفین، ج۶، برگرفته از مقاله «حج آن طورکه من رفتم»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۰۳/۲۹. |